پیکتوگرام چیست؟

پیکتوگرام (Pictogram) یا تصویرنگاشت، هنر طراحی و ترسیم تصاویر ساده، جهت راهنمایی افراد، ارائه اطلاعات و بیان قوانین و شرایط، به شکلی آسان و همه فهم می باشد.

همگی می دانیم که موثرترین راه برای انتقال داده ­ها و راهنمایی افراد به ویژه در مکان های عمومی، استفاده از نشانه­ های تصویری است. این علائم برای تمامی افراد، واضح و خوانا بوده و بدون هیچ توضیح اضافه، مفهوم مورد نظر را به آن ها تفهیم می نماید.

از این دست نشانه­ ها می توان به تابلوهای راهنمایی و رانندگی، علائم روی بسته بندی انواع کالاها و مواردی از این دست اشاره کرد.

این نوع علامت­ ها در اصطلاح، پیکتوگرام نام دارند و از گذشته تا کنون در بسیاری از زمینه ها مورد استفاده قرار گرفته اند.

پیکتوگرام یعنی چه؟

پیکتوگرام از ترکیب دو واژه یونانی Pictous به معنای تصویر و Grapheiuu به معنای ترسیم به دست آمده است. این اصطلاح با نام های دیگری چون پیکتوگراف و آیکون نیز شناخته می شود.

در تصویرنگاشت به جای کلمه از تصویر، رنگ های نمادین و نشانه های رایج استفاده می شود. به این صورت تمامی افراد، حتی کودکان و اشخاصی که از توانایی خواندن و نوشتن برخوردار نیستند، می­ توانند مفاهیم را به سادگی درک کرده و بر اساس آن ها رفتار نمایند.

پیکتوگرام ها اغلب به گونه ای طراحی می شوند که درک معنا و مفهوم آن ها، به سادگی و در کمترین زمان ممکن، میسر باشد. در نتیجه در طراحی آن ها از حداقل المان ها استفاده می­ شود.

البته در برخی از موارد برای اطمینان بیشتر و با هدف بیان جزئیات، تصویرنگاشت در کنار برخی عبارات و جملات کوتاه به کار می رود. اما ماهیت اصلی آن، مبتنی بر بعد بصری است.

از نمونه­ های رایج Pictogram، می توان به تابلوها و نشانه هایی اشاره کرد که در خیابان ها و معابر قرار می گیرند. همچنین علامت های ورود ممنوع به روی درها، فلش های جهت یابی و نشان های مربوط به شیوه شستشوی لباس ها، از دیگر مثال های آشنا برای تصویرنگاشت می باشند.

همان طور که پیشتر نیز گفته شد، تصویرنگاشت قدمت بسیاری دارد و با توجه به توانایی بالای انسان در درک معنای تصاویر، استفاده از آن حتی پیش از کاربرد خط رواج داشته است. در ادامه، مختصری از تاریخچه پیکتوگرام یا تصویرنگاشت را بررسی خواهیم نمود.

تاریخچه پیکتوگرام

برقراری ارتباط با تصاویر بسیار ساده تر از جملات و واژه ها انجام می گیرد. چرا که انسان پیش از آن که قادر به سخن گفتن باشد، از توانایی دیدن برخوردار است. استفاده از واژگان و زبان، نیازمند ارتقای فهم و دانش بشر به مرحله ای بالاتر بوده و صرفا به دوره ای خاص از تاریخ زیست انسان ها مختص می شود.

در کنار این مورد، لازم است به این نکته نیز توجه داشته باشید که مغز انسان ها به طور ناخودآگاه نسبت به برخی نشانه ها و رنگ ها، واکنش نشان می دهد و هیجانات معینی را تجربه می کند. ریشه این امر می تواند به سیر تکامل یا تجربیات زندگی مربوط گردد.

با در نظر گرفتن تمامی این موارد، بدیهی است که پیگتوگرام یا تصویرنگاشت، تاریخچه ای بسیار طولانی و حتی قدیمی تر از زبان و خط داشته باشد. از کهن ترین اشکال تصویرنگاشت، می توان به نقاشی ها و حکاکی های روی دیوار غارها و صخره ها در دوران ماقبل تاریخ اشاره نمود.

با گذشت زمان و اختراج خط و زبان، همچنان نشانه های بصری اهمیت و ارزش خود را حفظ کردند. چرا که اغلب افراد از توانایی خواندن و نوشتن بی بهره بودند و برای انتقال اطلاعات، به تصاویر نیاز داشتند. همچنین ترسیم علائم و نمادها، در کنار کاربرد همیشگی‌شان، نوعی فعالیت هنری نیز به حساب می آمد.

حروف هیروگلیف مصری، از بهترین و جذابترین نمونه های پیکتوگرام در دوران باستان به حساب می آید.

با گذشت زمان و گسترش استفاده از نوشتار و خط، به ویژه در عصر حاضر، همچنان تصویرنگاشت یکی از مهم ترین ابزارهای برقراری ارتباط، به ویژه در مکان های عمومی و فضای شهری است. در این دوران، پیکتوگرام ها به شکلی حرفه ای و ماهرانه طراحی می شوند و در ترسیم آن ها، اصول و قواعدی خاص مورد توجه قرار می گیرد.

کاربرد پیکتوگرام

پیکتوگرام ها اطلاعات را به شیوه ای ساده و همه فهم در دسترس افراد گوناگون قرار می دهند. این امر به اشخاص کم سواد، کودکان، گردشگران نا آشنا به زبان بومی و… کمک می کند تا بدون دشواری و در کمترین زمان ممکن، مفاهیم مورد نیاز را دریابند.

از تصویرنگاشت ها اغلب در اماکن عمومی مانند پارک ها، ایستگاه های مترو، فرودگاه ها و… برای راهنمایی افراد، معرفی بخش های گوناگون و ذکر قوانین و مقررات استفاده می شود.

همچنین تابلوها و نشانه های راهنمایی و رانندگی، علائم هشدار دهنده ورود به مکان های خطرناک و… از دیگر مثال های کاربرد پیکتوگرام هستند.

البته تصویرنگاشت در موارد پیشرفته تری نیز مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال، اگر انواع کالاهای مصرفی خود را وارسی کنید، بر روی بسته بندی آن ها با نشانه های مختلفی مواجه می شوید که در خصوص نحوه استفاده، شستشو و تفکیک زباله های آن ها، به شما اطلاعاتی می دهند.

انواع پیکتوگرام

تصویرنگاشت ها خود بر اساس ویژگی ­هایشان، به دسته های مختلفی تقسیم می شوند. در برخی از آن ها، صرفا از تصویر و در برخی دیگر از کلمات نیز استفاده می شود.

با ما همراه باشید تا با انواع پیکتوگرام بیشتر آشنا شویم!

پیکتوگرام تصویری

در این نوع از تصویرنگاشت، صرفا از نمادها و نشانه های بصری استفاده می شود و کلمات و حروف، اصلا به کار نمی روند. در اینجا توجه به الگوهای ذهنی مخاطب، رنگ ها و سمبل های رایج، از اهمیت بالایی برخوردار است.

پیکتوگرام تصویری باید کاملا واضح و ساده باشد تا عدم استفاده از جملات را جبران نماید.

پیکتوگرام نوشتاری

همانطور که به نظر می رسد، در پیکتوگرام نوشتاری، استفاده از کلمات، جملات و حروف آزاد است و طراح می تواند بر حسب نیاز و متناسب با هدف، آن ها را به کار گیرد.

تصویرنگاشت نوشتاری، خود به دو دسته لوگوتایپ و مونوگرام تقسیم می شود.

مونوگرام (Monogram)

مونوگرام به نشانه هایی گفته می شود که با استفاده از یک یا چند حرف، طراحی شده و از ویژگی های هنری و زیبایی شناسانه برخوردار هستند. مونوگرام ها که نوعی پیکتوگرام نوشتاری به حساب می آیند، باید بسیار خوانا و قابل فهم باشند تا مفهوم مورد نظر را به خوبی منتقل کنند. در طراحی مونوگرام، اغلب از حرف اول کلمه مورد نظر استفاده می شود.

کلمات شناخته شده و بسیار رایج، سوژه های مناسبی برای مونوگرام هستند. در میان آن ها می توان به نام برندهای مطرح اشاره نمود که در بیشتر موارد به مونوگرام یا لوگو تبدیل می گردند.

لوگوتایپ (Logotype)

در لوگوتایپ به جای حرف یا حروف تشکیل دهنده واژه، از خود کلمه استفاده می شود. در اینجا کلمات به شیوه ای خاص و زیبا ترسیم شده و مفاهیم انتزاعی را به ذهن مخاطب انتقال می دهند. جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص لوگوتایپ، مقاله “لوگوتایپ چیست” را مطالعه نمایید.

نکات طراحی پیکتوگرام

طراحی پیکتوگرام نیز مانند سایر شاخه های گرافیک، اصول و اهداف خاص خود را دارد که در دوره های آموزشی مربوطه، نظیر دوره گرفیک به بررسی و آموزش آن ها به صورت تخصصی پرداخته می شود.

در ادامه به بررسی برخی از نکات طراحی Pictogram می پردازیم.

سادگی و قابل فهم بودن

هدف اصلی ما از طراحی و ترسیم پیکتوگرام، انتقال مفهوم به شکلی ساده تر است. پس تصویرنگاشت نباید پیچیده بوده و درک معنای آن دشوار باشد. بهتر است برای تحقق این امر، از نمادها و نشانه های آشنا استفاده کنید و همچنین رنگ های نمادین را در نظر داشته باشید. مثلا رنگ قرمز نماد هشدار یا ممنوعیت، رنگ سبز نماد طبیعت و رنگ سفید نماد پاکیزگی است.

توجه به گروه هدف در پیکتوگرام

درک افراد مختلف از نشانه ها و نمادها با یکدیگر متفاوت است. به عنوان مثال، کودکان نمی توانند معنای علائم درج شده روی بسته بندی مواد شیمیایی را تشخیص دهند. در نتیجه بسیار مهم است که از نمادهای آشنا و قابل فهم برای جامعه هدف خود استفاده نمایید.

توجه به ترکیب رنگ

همانطور که گفتیم، رنگ های مختلف، ذهن مخاطب را به سمت و سوی معینی سوق می دهند. در این صورت بهتر است تا به چگونگی ترکیب آن ها و نحوه کنار هم قرار گرفتن‌شان توجه داشته باشید. مثلا استفاده همزمان از رنگ هایی که مفاهیم متضادی را تداعی می کنند، مانند رنگ قرمز و سبز، ایده چندان مناسبی به نظر نمی رسد.

تناسب میان پیکتوگرام ها

هنگامی که قرار است در یک مکان از چند تصویرنگاشت استفاده شود، بسیار مهم است که سبک به کار رفته در طراحی آن ها یکسان باشد. در این صورت مخاطب به نحو بهتری می تواند میان آن ها ارتباط برقرار کند و همچنین جنبه هنری پیکتوگرام ها نیز تقویت می شود.

نرم افزار طراحی پیکتوگرام

در طراحی پیکتوگرام ها از نرم افزارهای متعددی استفاده می شود که در بین آن ها، دو محصول شرکت ادوبی یعنی فتوشاپ و ایلاستریتور از نظر امکانات، سرعت و کارایی، نسبت به سایرین برتری دارند.

هر دوی این نرم افزارها بسیار کاربردی و رایج اند. اما تفاوت میان این دو در تمرکز آن ها به روی انواع مختلف فرمت ها و داده هاست. به عبارت دیگر فتوشاپ از داده های پیکسلی و ایلاستریتور از داده های برداری استفاده می کند.

آموزش طراحی پیکتوگرام، لوگوتایپ و بطور کلی طراحی نمادها و نشان ها، از جمله مباحث جذابی است که در دوره فتوشاپ به آن پرداخته می شود.

همچنین در خصوص نرم افزار ادوبی ایلاستریتور نیز می توان گفت از آن جایی که این نرم افزار، مبتنی بر گرافیک برداری است، یکی از بهترین و کاربردی ترین ابزارها، برای طراحی انواع لوگو و نشان به حساب می آید. چرا که در طراحی لوگو، حفظ کیفیت تصویر در صورت تغییر سایز، از اهمیت بالایی برخوردار است.

بنابراین یکی از مهمترین مباحثی که در دوره ایلاستریتور مورد بررسی قرار می گیرد، طراحی آموزشی طراحی لوگو، لوگوتایپ و پیکتوگرام است.

سخن پایانی

پیکتوگرام هنر طراحی و ترسیم تصاویر ساده اما معناداری است که برای بیان مفاهیم، توضیح قوانین، راهنمایی افراد و موارد از این دست، مورد استفاده قرار می گیرد.

تصویرنگاشت ها به انواع مختلف نوشتاری و تصویری تقسیم بندی می شوند و با استفاده از یک سری اصول و چهارچوب های خاص، طراحی شده و در معرض دید مخاطب قرار می گیرند.

برای طراحی پیکتوگرام، می توان از نرم افزارهای گرافیکی نظیر فتوشاپ و ایلاستریتور استفاده کرد.