در این مقاله در هر قسمت به تعریف واژه های معماری سنتی ایران میپردازیم.در این بخش به واژه هایی که با حرف (پ و ت) شروع میشوند میپردازیم.
پا چنگ: پاچنگ یا باجه پنجره هایی مشبک بوده که از زمین فاصله داشته است . برای ساختن این گونه پنجره از نوعی آجرهای لعابدار آبی بهره می جسته اند که بسیار شفاف بوده و تولید نور می کرد .
پایاب:پایاب ها در ابرو کاهریزها واقع بوده اند . برای رسیدن به آب و ساختن پایاب زمین را چند گزمی می کندند ، به همین سبب پایاب ها دارای پله هایی بوده اند . دیواره ها یا پایاب را با سنگ و آهک و یا آجر و آهک می ساخته اند . پاره ای از پایاب ها دارای طاق ، درگاه ،پنجره و دیوارهای آراسته به کاشی بوده اند .
پادیاو:همان پایاب و در واقع گویش محلی آن و گویه ی مردم یزد است . زنده یاد مهندس کریم پیر نیا این واژه را به معنای “جایی برای دست نماز گرفتن به کار برده است “و نوشته است “پاسیو” و پاتسیو از این لغت گرفته شده است وبرای شستشوی قبل از رفتن به نیایشگاه وجود داشته ولی نام آن پادیاو یا پایاب نبوده بل مهرابه ومهراب نام داشته . به احتمال زیاد در دوران باستان به آن “خوراپات” نیز میگقته اند که پس از اسلام خرابات ،خورآباد و خرابه (خورابه)می گفته اند.
پالکانه :”پالکانه دریچه ای است که از آن گنهان بیرون را نگرند.” این دریچه یا پنجره دارای میله های چوبی مورب و مشبک است که با وسیله ی آن می توان بیرون را دید ، ولی درون اتاق دیده نمی شود . فرهنگ عمید درباره ی آن نوشته است ، پالکانه پنجره ای است که از میله های فلزی درست کنند.
پاسار:در اصطلاح و گویش مردم کرمانشان و پاره ای از مردم غرب کشور به آجرهای لبه ی بام “پاسار” گفته می شود که در اصطلاح معماری تهران و بیشتر مردم فارس یزبان “رخبام” نامیده میشود.پاسار “به تخته هایی که در سوی درهای چوبی قدیم به صورت خوابیده (افقی)کار گذاشته می شد، می گفتند .
پاستون :به پایه های ستون یا بخش پایینی آن گفته می شود نام دیگر آن “شال ستون “است.
پاشیر:”قسمتی از آب انبار که بر دیوار آن شیر کار گذاشته شده است و عمق آن معمولا از عمق آبگیر بیشتر است.این محل در انتهای پله های آب انبار قرار دارد .
پاشویه :به لبه سنگی حوضها،خصوصا حوض مسجدها گفته میشود که نمازگزاران هنگام وضو پای خودرا برای “مسح”روی آن می گذارند.
پالانه(پالونه):روزنه ها یا دهانه های گرد و کوچک آسمانه طاق بازارها ،مسجد ها ،گور گاه ها ،امام زاده ها و غیره که جهت پالایش هوا تعبیه می شود . به آن هوا کش ،نیز گفته می شود .
پایه :نام دیگر بنیاد و پی است که بنا بر آن نهاده است ،و نیز ابتدا و آغاز پاره ای از بناها مانند پل ،طاق ،ستون ،گنبد و…
پتکانه:گونه ای “طاق معلق”یا نوعی سه کنج و یا مجموعه ای از قوسچه های سردرهم گذارده که سبب گوشوار سازی زیر گنبد می شود .”
پتکین:زائده ای که با پیش کردن آجر در تمای داخلی و خارجی بنا به وجود می آید
پتکفه:“چسباندن آجر بر روی دیوار به طور عمود به منظور پر کردن جای خالی.”
پخ :در اصطلاح معماری ،به معنای صاف ،مدور و ضد تیز است و در مورد کاشی و آجر به کار برده می شود
پرویس :”دیواری که بعداز در ورودی برای جلوگیری از دید مستقیم می گذاشتند.”
پشت بغل:دوطرف بالای قوس را،هم لچکی و هم پشت بغل می گویند .منظور از” قوس ” پوشش کمانی سردرهاست که از یک نیم دایره تشکیل می شود .اگر این نیم دایره را از وسط به دو بخش تقسیم کنیم دو لچک یا مثلث پدید می آید که در اصطلاح معماری به آنها پشت بغل می گویند .
پشته :لبه های برآمده بام که برای جلوگیری از برخورد باران به دیوار و پنجره ساخته می شود.به نظر می رسد ،پشته نامی است که در شمال ایران به این سازه داده اند . امروزه به آن “آب پر”می گویند .
پشکم :ایوانی که از سه طرف بسته و از یک طرف باز است .
پنجدری:تالار پذیرایی که دارای پنج بخش پنجره بوده که به بیرون و صحن حیاط باز می شده و از بیشتر اتاقها بزرگتر بوده است .پنجدرها دارای درها مخصوص موسوم به ارسی بوده اند .”در داخل این اتاق تو رفتگی کمی بالاتر از سطح به نام “شاه نشین “قرار داشته که در آن مهمانهای بزرگ یا بزرگان می نشسته اند .”
پنجه پی : در اصطلاح معماری به “بیرون زدگی پی از دیوار “گفته می شده است .
پوش :در معماری “پوش”به معنای آشکوب و طبقه است ،یک پوش به معنی خانه یک طبقه و دو پوش به خانه دو طبقه می گویند .این اصطلاح گاه درباره گنبدها ،یک جداره ،هم به کار برده می شود .
پوشش بالای رهگذر :“سقفی که زیر آن معبر ورود به خانه و سرای باشد”یا به عبارت دیگر اتاقی که بر روی سات یا کوچه سازند .
پوشه (پوسته):اصطلاحی است که درباره گنبد به کاربرده می شود .یک لایه را گنبدیک پوشه و گنبدهای دو جداره را دو پوسته یا دو پوشه می نامند.
پیشان:به “ایوان اصلی جلو گنبد خانه”اطلاق شده است.
پیشانی:به بخش جلوی برخی از بناها گفته می شد ،پیشانی ایوان ،پیشانی طاق ،پیشانی پل و ….
پیش طاق :“فضای سر پوشیده و نیمه باز مانند ایوان است که در جلوی درگاه ورودی طراحی و ساخته می شد و فضای دسترس را از فضای معبر متمایز می کرد .”
پیشبر :به کاشی یا آجرهای از پیش تر اشیده شده گفته می شود که نیازی به برش و آماده سازی ندارد .نام دیگر آن مورق (معرق )است .
پیشکم :”اتاقی مسکونی برای ایام زمستان از ویژگیهای آن این که در یکی از زاویه های جلوی آن کندویی برای هیزم در وسط اجاق و در کنج آن جایگاهی برای قرار دادن کرسی و احیا نا گنجه ها و دو لابچه هایی در اطراف د اشت .”
پیلک :“پیلک نام دیگر نیم ستون است .
پیلی :در اصطلاح معماری و کنده کاری روی چوب به ایجاد نقش صلیب شکسته” پیلی” می گویند .
تابش بند:”آفتاب گیر،تیغه های عمودی بین درها “که برای جلو گیری از تابش مستقیم آفتاب به ویژه در تابستانها به کار میرود .
تاج:بخش بالایی و سر برخی از سازه ها مثل پل ،مناره ،ستون و … که شبیه تاج شاهان است بود و جنبه زیبا سازی داشت .همچنین تاج از اصطلاحهای دروگری است :”جزو زینتی درها و گنجه ها و دولا بها و مانند آن که نجاران بربالای آن نصب کنند.”
تارم یا تارمی :نرده های چوبی ،سنگی و فلزی که در پیشانی ایوانها ،به خصوص ایوانهای پوش دوم نصب شده بود.این تارمی ها جدا از نگهداری جان گذرندگان ،به زیبایی ایوان نیز می افزود .
تارک :در اصطلاح مردم قدیم به نوک منارها و برخی سازه ها دیگرمی شد و سبب نامگذاری به جهت خمیدگی و گردی سر این سازه بود
تاس و نیم تاس :(به طاقهای کوچک و بزرگی می گویند که به وسیله آن می توان شکل هشت ضلعی بالای گوشوار را
تبدیل به دایره کرد .)
تابخانه :تابخانه ،اتاقی بود که (در آن شیشه بندی و آینه کاری )وجود داشت و به آن “آینه خانه “نیز می گفتند،و اتاق آینه خانه “در مرکز بنا قرار داشت و بودن آن در این بخش از ساختمان باعث پخش روشنایی به تمام قسمتها می شد.
تالار :(فضایی است بزرگ و مرتفع ارتفاع آن تقریبا برابر با ارتفاع ساختمان دو طبقه است که عموما در وسط یک یا دو جبهه از حیاط ساخته می شد و مهم ترین فضای یک خانه به شمارمی آمد .)
تالار تنبی :تالار تنبی (طنبی)”محل برگزاری تالاری برای اقامت ایام تابستان بود .” نام دیگر آن (بادغر) یا عمارت بادگیر است .تالار تنبی دارای سقفی بلند بوده
ترنج :نوعی کاشی کاری با کاشی پیش بر (معرق )به شکل ترنج گونه ای گچبری زیبا و ظریف و همچنین نوعی آجر چینی به شکل میوه ترنج است.
تره “طره”:تره عبارت است از (کنگره ای بر دیوار که از آجر و کاشی سازند .) همچنین به “لبه داندانه دار بالای کاخها ” تره گفته اند .نام دیگر آن کنگره است در تهران به آن کلاغ پر و (هره) می گویند .
تکیه :تکیه در لغت به معنای جای “تکیه زدن ” است و در اصل محل برگزاری مراسم درویشان بوده است.
تیمچه :تیمچه در لغت به معنای سرای کوچک و در واقع نسبت به سرا دارای فضای کوچک تری است،در حالی که سراها مانند کاروانسراها دارای فضا ،صحن یا حیاط بزرگی هستند . (تیمچه ها – فضا های سر پوشیده ای هستند که به عرضه یک نوع کالا اختصاص دارند و به تدرت ،تیمچه ها ی رو باز دیده می شوند که بسیار محدود و کوچک هستند .)تیمچه واژه مناسبی برای لغت غربی پاساژ می باشد .
تلار :((تلار در مازندران بر چهار پایه ای بر روی سکویی به بلندی نیم متر قرار دارد .پایه های آن چوبی هستند .اتاق روبازی در دور تا دور “تلار “وجود دارد .ستونهای چوبی تلار به سقف متصل است . سقف تلار گالی پوش است .یعنی از چوب و برگ درختان پدیده آمده است.در پشت بام “تلار چهار شیب نیم متری در چهار سوی آن وجود دارد .تیرکهایی نیز به طور افقی به ستونهای تلار وصل کرد .” گذشته از آن مازندران ،در گیلان و دیگر استان جنگلی ایران “تلار “ساخته می شود .
تنبوشه :(لوله هایی از سفال پخته که برای آبراهه به کار برده اند .یک سر آن باریکتر و سر دیگر آن گشادتر بوده و هر دو نر و ماده خوانده می شوند. )تنبوشه از جهت کوچکی و بزرگی دارای نوعها یی مانند “اشغال رو ،گربه رو ،موش رو و … هستند .
توفال :نوعی ( سقف کاذب که اسکلت آن چوبی است .) کاربرد این اصطلاح در مورد سقفها ی تیر و چوب به کار گرفته می شد .
تونگان :به نقش و نگارها و کند ه کارهای سر ستونهای چوبی “تونگان ” گفته می شود .این کنده کاری های سر ستونها گونه ای مقرنس چوبی به شمار می روند .
توییزه :”توییزه یا قالب قوس و طلاق می باشد که به صورت پیش ساخته است ،و آن را با گچ عسلی می سازند “در واقع “توییزه “از سقف یا کاربندی که آن را از “تو”یا درون بنا می سارند .
تهرانی “:در شمال خانه،اتاق زمستان نشین یا تهرانی جای داشته است .این قسمت آفتابگیر و بزرگترین اتاق زمستانی بوده است .تهرانی دو اتاق کوچک با ارسی هم داشته و در کنار آن آشپزخانه واقع بوده است .
دوره های آموزش معماری با 10% تخفیف ویژه ثبت نام آنلاین پیشنهاد ما به تمام علاقه مندان به معماری و دکوراسیون داخلی.
